Do współczesnych schorzeń dotykających coraz większy odsetek populacji zaczęła należeć nadwaga oraz otyłość. Nie jest to problem jedynie estetyczny, ale mające wpływ na działanie całego organizmu schorzenie wymagające podjęcia stosownych działań. Choć początkowo może się wydawać, że nadwaga nie powoduje żadnych zmian, utrzymywana przez dłuższy czas prowadzi do licznych stanów chorobowych, a zwykle także otyłości.

Czym jest nadwaga i otyłość?

Według definicji WHO — Światowej Organizacji Zdrowia do określenia prawidłowej wagi ciała człowieka konieczne jest między innymi wyliczenie współczynnika BMI. Body Mass Index będący ilorazem wagi ciała podanej w kilogramach i kwadratu wzrostu w metrach pomaga określić stopień występowania nadmiaru tkanki tłuszczowej w organizmie powodującej nadwagę i otyłość. Przyjęto, że wynik powyżej 25 to nadwaga, natomiast powyżej 30 – otyłość. Współczynnik ten stosuje się do osób dorosłych, dla dzieci przeznaczone są siatki centylowe.

Nadwaga to umiarkowane nagromadzenie tkanki tłuszczowej w organizmie przekraczające przyjęte normy. W przypadku otyłości normy te są zwykle mocno przekroczone i powodują różne stany chorobowe. Określenie zawartości tkanki tłuszczowej może być przeprowadzone na wiele różnych sposobów, wśród których część jest mocno zaawansowana i niełatwa do wykonania, dlatego przyjęło się określać stopień problemów z nadwagą z użyciem BMI.

Rehabilitacja u osób z nadmierną wagą

Rehabilitacja osób borykających się z problemem nadwagi oraz otyłości wymaga szczególnej uwagi, bez względu na to, czy dotyczy właśnie uporania się z tym aspektem, czy jest częścią rekonwalescencji związaną z innymi schorzeniami czy zabiegami. Pacjenci z nadwagą i otyłością zwykle wymagają szczególnego traktowania ze względu na:

• mniejszy zakres ćwiczeń, jaki bezpiecznie mogą wykonywać,
• ograniczenie ruchomości oraz niewłaściwe nawyki ruchowe wynikające z ograniczeń fizycznych,
• w wielu wypadkach konieczność używania specjalistycznych sprzętów dostosowanych do wagi pacjenta lub wspomagających ruchy,
• większą ilość czynników ryzyka rehabilitacji wynikającą ze schorzeń dotykających osoby otyłe,
• często towarzyszący dyskomfort związany z własnym ciałem, co może wpływać na skuteczność rehabilitacji.

Proces rehabilitacji może być niełatwy nie tylko dla pacjenta, ale również rehabilitanta, gdyż tylko w pełni zaangażowana i profesjonalna pomoc potrafi odnieść zamierzone skutki. Wymaga to niejednokrotnie dużo większego wysiłku, zarówno psychicznego, jak i fizycznego oraz koordynacji działań wielu specjalistów.

Sposoby rehabilitacji osób otyłych

Rehabilitacja powinna polegać na takim dobraniu jej sposobów przez lekarza i fizjoterapeutę, by były one bezpieczne i skuteczne dla osoby rehabilitowanej, a cały proces osiągnął założone cele. Istnieje wiele metod rehabilitacji mogących mieć zastosowanie u osób z nadwagą czy otyłością, jednak część z nich musi być odpowiednio dostosowana do predyspozycji pacjenta.

Na skuteczną rehabilitację powinny składać się różnorakie działania terapeutyczne — treningi, zabiegi oraz terapie. Tak naprawdę działanie wieloaspektowe daje najlepszą skuteczność, a jeżeli głównym problemem jest ten z nadmierną wagą i ilością tkanki tłuszczowej, bardzo często potrzebna jet również pomoc psychologiczna — terapia psychospołeczna oraz dobranie odpowiedniej diety. Na program rehabilitacji składać się mogą:

• terapia manualna obejmująca zabiegi i ćwiczenia układu nerwowego i mięśniowego,
• fizykoterapia, na przykład terapia światłem, laserowa, elektroterapia, hydroterapia lub magnetoterapia,
• trening poprawiający wydolność organizmu, który obejmować może ćwiczenia wytrzymałościowe czy oporowe,
• proprioceptywne nerwowo-mięśniowe torowanie ruchu — PNF pomagające tworzyć właściwe wzorce ruchowe w codziennych czynnościach,
• masaże lecznicze z wykorzystaniem technik masażu klasycznego, głębokiego czy limfatycznego.

Rehabilitacja następuje często w trakcie pobytu sanatoryjnego, w którym, w zależności od miejsca włączyć można również terenoterapię czy thalassoterapię. Ważne, by cały zakres rehabilitacji był dostosowany indywidualnie do potrzeb i możliwości pacjenta. Możliwe jest to jedynie z udziałem w pełni wykwalifikowanych fizjoterapeutów oraz lekarzy. Należy również pamiętać, że oprócz terapii przeprowadzanych pod okiem specjalisty, bardzo istotną składową rehabilitacji jest regularna, dostosowana do możliwości pacjenta aktywność fizyczna. W zależności od sprawności i wydolności mogą być to proste ćwiczenia w domu, spacery, jazda na rowerze czy pływanie.

Jaki jest cel rehabilitacji?

W trakcie rehabilitacji osób z nadmierną wagą nie zawsze jedynym, głównym celem jest redukcja otyłości. Często rehabilitacją objęte są inne schorzenia mające związek z nadwagą — choroby układu sercowo-naczyniowego, zwyrodnienia stawów i inne urazy narządów ruchu, a także powrót do sprawności po różnorodnych zabiegach. W każdym jednak przypadku fizjoterapeuta powinien przy stosowaniu zaleconych metod odpowiednio je wykorzystać w związku ze szczególnymi potrzebami osób otyłych.

Rehabilitacja medyczna rozpoczyna się tak naprawdę w momencie rozpoczęcia procesu planowania i leczenia schorzenia i ma na celu doprowadzenie pacjenta do jak najlepszej sprawności psychofizycznej możliwej na dany moment. Ma ona charakter bardzo indywidualny, który powinien być dostosowany w pełni zarówno do schorzeń, stanu zdrowia, jak i możliwości pacjenta. Zwykle jest procesem dynamicznym, a metody rehabilitacji ulegają zmianom w trakcie przynoszenia wymiernych efektów.

Mierzenie efektów rehabilitacji

Aby zmierzyć efekt rehabilitacji, należy szczegółowo przed jej rozpoczęciem ocenić poziom sprawności oraz zdrowia w tych aspektach, na które rehabilitacja może mieć wpływ. Efektem rehabilitacji jest powrót do zdrowia i sprawności, jaka jest możliwa przy aktualnych schorzeniach pacjenta. W przypadku rehabilitacji nadwagi nie jest to jedynie spadek masy ciała, gdyż nie jest ona jedynym wyznacznikiem tego problemu zdrowotnego. Istotny jest stosunek ilości tkanki tłuszczowej w organizmie do tkanki mięśniowej, jak również inne aspekty:

• powrót do zdrowia po urazie, zabiegu, operacji;
• odzyskanie sprawności fizycznej i samodzielności;
• wzmocnienie układu kostno-stawowego;
• uregulowanie ciśnienia krwi i poziomu cholesterolu;
• poprawa przemiany materii;
• poprawa wyglądu zewnętrznego, figury;
• ograniczenie ryzyka powikłań związanych z otyłością;
• poprawa samopoczucia i samooceny;
• zwiększenie poziomu codziennej aktywności fizycznej.

Istnieją również naukowe metody mierzenia efektów różnego typu rehabilitacji, które mogą być zastosowane również w przypadku rehabilitacji otyłości. Należy do nich na przykład jeden ze wskaźników ADL (Activity Daily Living) – Barthel określający stopień samodzielności w 10 codziennych czynnościach, takich jak spożywanie posiłków, ubieranie się czy poruszanie. Przeprowadzenie opisu przed rozpoczęciem procesu rehabilitacji oraz po jej zakończeniu pozwala w wymierny sposób ocenić jej efekty.

Dodatkowo regularne przeprowadzanie analizy składu ciała, w czytelny sposób zobrazuje jakie zmiany zachodzą wewnątrz organizmu, co ułatwia kontrolę rehabilitacji i jej skuteczność, a dla pacjenta jest dodatkowym motywatorem do dalszej pracy.

Korzyści z rehabilitacji nadwagi

Korzyści wynikające z prowadzenia rehabilitacji w problemach ze zbyt dużą wagą pacjenta mogą mieć ogromny wpływ na proces leczenia towarzyszących dolegliwości. Proces rehabilitacji ma często na celu wspomaganie stosowanego leczenia farmakologicznego i zabiegowego czy operacyjnego. Dzięki rehabilitacji szybciej mogą być osiągnięte zamierzone efekty. Ponadto wymusza ona na pacjencie stały kontakt z rehabilitantem, więc w razie problemów z systematycznością czy efektywnością działań mogą być one na bieżąco korygowane.

Nawet najlepiej dobrana i prowadzona rehabilitacja nie może być skuteczna bez odpowiedniego zaangażowania pacjenta. Choć zwykle osoby przystępujące do procesu są nastawione pozytywnie, często trudy związane z rehabilitacją mogą powodować zniechęcenie, a nawet zaprzestanie działań. Dlatego tak ważne jest działanie wieloaspektowe, współpraca specjalistów oraz wsparcie pacjenta i stały z nim kontakt.

Przeciwwskazania do rehabilitacji w otyłości

Rehabilitacja w procesie leczenia nadwagi powinna być jej nieodłączną częścią. Tak naprawdę brak jest przeciwwskazań co do całości, natomiast mogą istnieć ograniczenia konkretnych metod lub ich dostosowanie do aktualnych możliwości. Dlatego tak ważne jest, by rodzaje i poziom intensywności działań dobierał specjalista na podstawie szczegółowego wywiadu, niejednokrotnie poprzedzonego badaniami. Podobnie, różne choroby współistniejące u pacjenta mogą stanowić przeciwwskazania do konkretnych elementów terapii. Na przykład duża otyłość musi wymóc takie dostosowanie ćwiczeń, by nie obciążały one dodatkowo stawów i kości, natomiast choroby układu naczyniowo-sercowego mogą ograniczać stosowanie niektórych zabiegów.

Wskazania do rehabilitacji występują praktycznie w każdym stwierdzonym przypadku tej dolegliwości. W szczególności ważna jest ona w przypadku dużego zaawansowania nadwagi, gdyż bez odpowiednio zaplanowanego działania pacjent może sobie zaszkodzić. Również w przypadku operacyjnego leczenia otyłości rehabilitacja jest bardzo istotna. Nawet najlepiej przeprowadzona operacja, bez zmiany nawyków ruchowo-żywieniowych, jakie może nieść ze sobą proces rehabilitacji, nie jest skuteczna.

Rehabilitacja otyłości zwykle wiąże się z szeregiem czasowych niedogodności, które pacjent musi pokonać, by odnieść sukces. Należeć do nich mogą:

• ból podczas ruchu,
• ograniczenia ruchowe niewystępujące u osób zdrowych,
• niechęć do wysiłku fizycznego,
• brak wsparcia,
• wstyd i skrępowanie z powodu ograniczeń oraz wyglądu,
• niechęć do zmian w życiu,
• strach przed niepowodzeniem.

Rehabilitacja pacjentów z nadwagą i otyłością jest zwykle bardzo złożona. Aby była skuteczna, powinna być częścią procesu leczenia. Istotne jest również indywidualne podejście do każdego pacjenta i objęcie go opieką specjalistów z różnych dziedzin, często wykraczających poza klasyczną fizykoterapię, trening czy masaż. Rehabilitacja może być skutecznym wsparciem diety, kuracji farmakologicznych, zabiegowych czy operacyjnych.

Polecamy!

Poradnik dla fizjoterapeuty