W miarę dorastania dzieci jeden z podstawowych etapów, przez który wszyscy przechodzą, nazywa się okresem dojrzewania. Dojrzewanie rozpoczyna się zwykle w wieku około 11 lub 12 lat, a dziewczynki rozpoczynają dojrzewanie średnio o rok wcześniej niż chłopcy. Dojrzewanie płciowe dzieli się na „etapy dojrzewania”, w wyniku czego nastolatek staje się dorosłym.

W okresie dojrzewania rodzice obserwują, jak dziecko staje się dorosłe na ich oczach. Oznacza to głównie przyrost beztłuszczowej masy ciała, nagły wzrost i zmianę masy ciała. W tym artykule opiszemy, w jaki sposób zmienia się skład ciała w okresie dojrzewania, jakie zmiany mogą zachodzić długofalowo i  wpływać na zdrowie dzieci oraz ich przyszłość.

Czym jest skład ciała?

 Skład ciała jest terminem używanym do opisania proporcji różnych składowych tworzących ciało. Niektóre z nich obejmują:

• Zawartość wody w organizmie
• Tkankę tłuszczową
• Zawartość białka
• Minerały kostne oraz bezkostne

 

Mówiąc o składzie ciała mamy na myśli po prostu masę tkanki tłuszczowej w połączeniu z masą beztłuszczową. Każdy aspekt składu ciała jest ważny z innego powodu; nie chodzi tylko o zwiększenie lub redukcję masy ciała. Chodzi bardziej o rodzaj utraconej masy ciała i to, czy rozwijane są mięśnie szkieletowe. Zmiany te są najbardziej widoczne, gdy dziecko przechodzi okres dojrzewania. W okresie gdy następuje rozwój  w kierunku osoby dorosłej, wiele towarzyszących temu procesowi zmian wpływa dodatkowo na skład ciała. Wszystko to może mieć długofalowy wpływ na późniejsze zdrowie nastolatków w wieku dorosłym.

 

Ogólny wpływ okresu dojrzewania na skład ciała

Okres dojrzewania ma znaczący wpływ na rozwój i zwiększenie tkanki tłuszczowej, beztłuszczową masę ciała, zawartość minerałów kostnych i gęstość kości. W artykule opublikowanym w czasopiśmie Journal of Current Opinions on Endocrinology, Diabetes and Obesity, wykazano, że istnieje znacząca różnica między składem ciała chłopców i dziewcząt w okresie dojrzewania. Różnice te powstają z powodu różnic na wielu płaszczyznach:

 

• Estrogenów
• Androgenów
• Hormonu wzrostu
• IGF-1
• Czynników genetycznych
• Pochodzenia etnicznego
• Czynników środowiskowych

Naukowcy dokonali przeglądu wielu badań, dochodząc do wielu nadrzędnych wniosków, w tym:

• Chłopcy rozwijają bardziej beztłuszczową masę ciała, głównie pracując nad rozwojem masy mięśni szkieletowych.
• Dziewczynki mają skłonność do zwiększonego rozwoju masy tkanki tłuszczowej.
• Zarówno chłopcy, jak i dziewczynki osiągają największą gęstość mineralną kości w najwyższym stopniu w okresie dojrzewania.
• Mężczyźni zwykle przybierają kształt ciała androidalny z kumulacją tkanki tłuszczowej na brzuchu.
• Ciała kobiety przyjmują bardziej kształt gynoidalny (więcej tkanki tłuszczowej na udach, pośladkach i biodrach).

Jedną z głównych implikacji dojrzewania i jego zmian w składzie ciała jest jego wpływ na długofalowe zdrowie dziecka. Ważne jest, aby dzieci dbały o swoje ciało w okresie dojrzewania, ponieważ nieprawidłowy skład ciała nawet w młodszych latach, może prowadzić do chorób ze śmiertelnymi powikłaniami w przyszłości.

 

Wpływ składu ciała na procesy chorobowe

Zmiany składu ciała występujące w okresie dojrzewania są markerami dużych zmian metabolicznych w wieku dorosłym. Dlatego ważne jest dokładne badanie składu ciała nawet w dzieciństwie. Opublikowano artykuł badawczy w czasopiśmie Hormone Research in Pediatrics., gdzie przeanalizowano kilka składowych ciała oraz narzędzia dostępne do ich pomiaru. Składowe dotyczące składu ciała obejmowały:

 

• Procent tkanki tłuszczowej
• Procent beztłuszczowej masy ciała
• Tkankę tłuszczową całkowitą (wyrażoną w kilogramach)
• Beztłuszczową masę ciała całkowitą (wyrażoną w kilogramach)
• Zawartość kości i minerałów

 

Wszystkie wymienione parametry są bardzo ważne, gdyż pośrednio wskazują na ogólny stan zdrowia pacjentów. W oparciu o badania naukowe, urządzenia do pomiaru składu ciała obejmują:

• metody antropometryczne, jako podstawowe narzędzia mające na celu określenie masy ciała, wzrostu oraz obwodów pacjenta;
• urządzenia wykorzystujące przepływ prądu o niskim natężeniu opierając się na zasadzie bioimpedancji elektrycznej wpływającej na określenie składu ciała pacjenta;
• urządzenia DEXA, które mają za zadanie określić gęstość mineralną kości pacjenta.

             Pomiary te są istotne, ponieważ mogą pomóc  w określeniu ryzyka rozwoju choroby z prawdopodobieństwem niebezpiecznymi powikłań zdrowotnych. Naukowcy podkreślają, że czynniki ryzyka dotyczące składu ciała, które są najbardziej związane z chorobami w wieku dorosłym, wynikają przede wszystkim z zawartości tkanki tłuszczowej i mineralnej kości.

 

W cytowanym artykule autorzy stwierdzają, że „tkanka tłuszczowa jest aktywna endokrynologicznie”. Oznacza to, że odgrywa rolę w regulacji hormonów w organizmie. Jednak przy zbyt dużej ilości tkanki tłuszczowej, może to powodować rozregulowanie pracy hormonów i wpływać na procesy metaboliczne, które mogą zwiększać ryzyko chorób takich jak cukrzyca i choroby sercowo-naczyniowe.

Odkrycia te zostały poparte innym badaniami naukowymi, które wykazały znaczenie składu ciała w rozwoju choroby sercowo-naczyniowej. Badacze przeanalizowali osoby, które utrzymały nadwagę przez całe życie, i porównano je z tymi, którzy utrzymywali prawidłową masę ciała.  Wyniki wykazały, że u mężczyzn i kobiet o wyższym profilu lipidowym częściej obserwuje się nadwagę lub otyłość  a tym samym częściej występuje wyższe ciśnienie krwi. Odkrycia te potwierdzają wniosek, że tkanka tłuszczowa powoduje wzrost czynników ryzyka sercowo-naczyniowego, prowadząc do rozwoju miażdżycy, chorób serca i możliwych zakrzepów krwi.

 

Innym czynnikiem ryzyka nieprawidłowego składu ciała związanego z chorobą w późniejszym życiu jest zawartość mineralna kości, a znaczenie tego parametru w okresie dojrzewania zostało opisane w artykule naukowym opublikowanym w Journal of Clinical Densitometry. W artykule badacze monitorowali mineralizację oraz gęstość kości blisko 100 mężczyzn i 100 kobiet przez okres od 4 do 5 lat. Naukowcy zaobserwowali, że najwyższy wskaźnik wzrostu gęstości mineralnej kości miał miejsce w okresie dojrzewania.

 

Stwierdzono, że szczytową zawartość mineralną kości osiągnięto wkrótce po okresie dojrzewania. To pokazuje, jak ważne jest upewnienie się, że dzieci dbają o swoje kości w okresie dojrzewania poprzez rozwój masy mięśni szkieletowych (skorelowany z dobrze zaplanowanym treningiem oporowym). Zmniejszy to ich szanse na rozwój osteoporozy w przyszłości.

Skład ciała, może nawet wpływać na to, kiedy dziecko zacznie dojrzewanie, a badania wykazały, że wyższy procent tkanki tłuszczowej prowadzi do wcześniejszego rozpoczęcia dojrzewania. W jednym z badań naukowcy zebrali dane dotyczące ponad 3000 dziewcząt i chłopców. Mierzono zawartość tkanki tłuszczowej za pomocą różnych analiz w tym grubość fałdów skórnych. Badacze obserwowali dzieci w okresie dojrzewania, zwracając uwagę na wiek, w którym osiągnęły różne etapy dojrzewania. Naukowcy odkryli, że dzieci z wyższym poziomem tkanki tłuszczowej osiągnęły różne poziomy w skali Tannera (skala pozwalająca określić stadium dojrzałości płciowej) wcześniej niż ich rówieśnicy. Dlaczego ma to znaczenie?

Jest znaczące, ponieważ tkanka tłuszczowa jest endokrynologicznie aktywna, co oznacza, że ​​bierze udział w regulacji hormonów. Tkanka tłuszczowa produkuje hormony dojrzewania płciowego, co powoduje wcześniejsze dojrzewanie. Niestety oznacza to również, że może to prowadzić do powikłań zdrowotnych, takich jak niższy wzrost osoby dorosłej i zwiększone ryzyko chorób sercowo-naczyniowych.

 

Zmiany wysokości spowodowane wczesnym okresem dojrzewania, można zobaczyć w badaniu opublikowanym w czasopiśmie Hormone Research in Pediatrics. W badaniu naukowcy śledzili około 100 dziewcząt w okresie dojrzewania, przy czym połowa z nich miała przyspieszony przebieg dojrzewania z powodu przedwczesnego dojrzewania centralnego (stan, który powoduje wczesny rozwój seksualny). Badacze mieli określoną wysokość docelową dla dziewcząt, która została wygenerowana z wysokości ich rodziców.

 

Ci, u których dojrzewanie rozpoczęło się wcześniej uzyskali niższy wzrost niż odpowiadał wyliczeniom na podstawie wzrostu ich rodziców. Ci, którzy przechodzili przez okres dojrzewania w średnim tempie, zwykle osiągali ostateczną wysokość, która była bardzo zbliżona do ich wysokości docelowej. Wyniki pokazują, że dzieci, które wcześniej osiągnęły dojrzałość płciową, osiągną mniejszy ogólny wzrost osoby dorosłej z powodu wcześniejszego zamknięcia płytki wzrostu.

 

Jeszcze inne badanie wykazało, że dziewczęta, które przechodzą przez okres dojrzewania wcześniej (zdefiniowane jako wczesne miesiączki), są narażone na ryzyko rozwoju chorób, takich jak:

• choroby sercowo-naczyniowe
• nadciśnienie tętnicze
• cukrzyca typu II

Oczywiście ważne jest, aby dzieci  i młodzież dbała o swoje ciało w okresie dojrzewania. Może to mieć ogromny wpływ na ich ogólne zdrowie jako osoby dorosłej. Pamiętaj, że wcześniejsza troska o skład ciała pomoże przygotować je na zdrowszą przyszłość w wieku dorosłym.

Widać teraz wyraźnie, jak ważna jest budowa ciała u dzieci. Może to mieć wpływ na czas ich dojrzewania, ogólny stan zdrowia dorosłych i ryzyko rozwoju chorób w przyszłości. Istnieją nieuniknione zmiany, które wystąpią u Twojego dziecka w wyniku dojrzewania. Ich celem nie jest zostanie kulturystą i  rozwijanie tkanki mięśniowej ale utrzymanie zdrowego ciała.

Więc następnym razem, gdy będziesz z rodziną, wybierz się na wieczorny spacer zamiast zostać w domu i oglądać telewizję. Wybierz przekąskę ze świeżych warzyw i owoców, aby dzieci uczyły się zdrowych wyborów żywieniowych. Zachęcanie młodych do wczesnego kształtowania zdrowych nawyków, takich jak utrzymanie zdrowej diety i regularne ćwiczenia, może pomóc im w osiągnięciu sukcesu.

 

***

Tekst źródłowy – InBody USA “What Happens to Your Body Composition During Puberty”

 

Tłumaczenie Adam Zarzecki – certyfikowany specjalista InBody

Konsultacja naukowo-badawcza – dr n. kf. Joanna Leszczyńska (Zapolska)