Otyłość sarkopeniczna (SO) to złożona i coraz częściej diagnozowana jednostka chorobowa, łącząca dwa istotne problemy zdrowotne: otyłość i sarkopenię. Występuje, gdy u pacjenta stwierdza się nadmiar tkanki tłuszczowej przy jednoczesnej znaczącej utracie masy mięśniowej.
Zjawisko otyłości sarkopenicznej szczególnie często występuje u osób starszych, prowadząc do zwiększonego ryzyka niepełnosprawności, chorób przewlekłych oraz wyższej śmiertelności ogólnej. Można to porównać do stopniowego zużywania się konstrukcji budynku – gdy fundament (mięśnie) słabnie, a jednocześnie rośnie ciężar (tkanka tłuszczowa), cała struktura staje się mniej stabilna i podatna na uszkodzenia.
W ostatnich latach coraz częściej diagnozuje się otyłość sarkopeniczną także u osób młodych. Główną przyczyną jest niezdrowy styl życia, obejmujący brak aktywności fizycznej oraz niewłaściwą dietę. Można to porównać do samochodu, który jest rzadko używany i źle konserwowany – z czasem silnik (mięśnie) słabnie, a zbędny balast (tkanka tłuszczowa) pogarsza jego wydajność. Ta zmiana jest niepokojąca, ponieważ oznacza, że negatywne skutki utraty mięśni i nadmiernego przyrostu tkanki tłuszczowej pojawiają się coraz wcześniej, co może prowadzić do długoterminowych problemów zdrowotnych.
W tym wpisie na blogu przyjrzymy się patogenezie otyłości sarkopenicznej, jej konsekwencjom klinicznym oraz skutecznym strategiom zapobiegawczym.
Czym jest otyłość sarkopeniczna?
Otyłość sarkopeniczna to stan, w którym współistnieją sarkopenia (utrata masy i siły mięśniowej) oraz choroba otyłościowa (nadmierne nagromadzenie tkanki tłuszczowej). W przeciwieństwie do klasycznej otyłości, gdzie głównym problemem jest nadmiar tkanki tłuszczowej, otyłość sarkopeniczna charakteryzuje się nieprawidłowym składem ciała – jednoczesnym zmniejszeniem masy mięśniowej i zwiększeniem ilości tkanki tłuszczowej.
Patogeneza otyłości sarkopenicznej
Główny mechanizm rozwoju otyłości sarkopenicznej opiera się na błędnym kole interakcji między miocytami (komórkami mięśniowymi) a adipocytami (komórkami tłuszczowymi). Wzrost ilości tkanki tłuszczowej, często spowodowany brakiem aktywności fizycznej, niezdrową dietą lub procesem starzenia, wyzwala stan zapalny i/lub stres oksydacyjny, które negatywnie wpływają na funkcję mięśni i przyspieszają ich degradację.
Z kolei przewlekły stan zapalny odgrywa kluczową rolę w rozwoju sarkopenii, prowadząc do insulinooporności. Insulinooporność wywołana stanem zapalnym zaburza zdolność organizmu do prawidłowego wykorzystywania insuliny, co skutkuje magazynowaniem glukozy w postaci tkanki tłuszczowej i dalszym nasileniem otyłości. Tworzy się w ten sposób szkodliwe sprzężenie zwrotne, w którym narastająca masa tkanki tłuszczowej i utrata masy mięśniowej wzajemnie się potęgują, utrudniając utrzymanie prawidłowej kompozycji ciała.
Rycina. Wzajemne powiązania między starzeniem, brakiem aktywności fizycznej i niezdrową dietą jako głównymi czynnikami prowadzącymi do otyłości sarkopenicznej, a także jej konsekwencje zdrowotne.
Wei, S., Nguyen, T. T., Zhang, Y., Ryu, D., & Gariani, K. (2023). Sarcopenic obesity: epidemiology, pathophysiology, cardiovascular disease, mortality, and management. Frontiers in Endocrinology, 14.
Konsekwencje kliniczne otyłości sarkopenicznej
Współistnienie otyłości i sarkopenii znacząco zwiększa ryzyko wielu poważnych powikłań zdrowotnych. Według najnowszych badań osoby z otyłością sarkopeniczną mają 2,5 razy wyższe ryzyko niepełnosprawności w porównaniu do osób bez tej choroby. Poza niepełnosprawnością do innych konsekwencji klinicznych należą:
🔹 Choroby sercowo-naczyniowe: Nadmierna ilość tkanki tłuszczowej w połączeniu z utratą mięśni pogarsza kondycję układu sercowo-naczyniowego, zwiększając ryzyko takich chorób jak nadciśnienie tętnicze, miażdżyca, zwłóknienie mięśnia sercowego oraz niewydolność serca.
🔹 Cukrzyca typu 2: Insulinooporność wywołana przewlekłym stanem zapalnym zaburza zdolność organizmu do regulacji stężenia glukozy we krwi. W konsekwencji wzrasta poziom cukru we krwi, co prowadzi do cukrzycy typu 2 i zwiększa ryzyko powikłań metabolicznych.
🔹 Dyslipidemia: Otyłość sarkopeniczna przyczynia się do zaburzeń gospodarki lipidowej poprzez nasilony stan zapalny wywołany nadmiarem tkanki tłuszczowej, szczególnie trzewnej. Powoduje to wzrost stężenia triglicerydów i cholesterolu frakcji LDL („złego” cholesterolu) oraz spadek cholesterolu f. HDL („dobrego” cholesterolu). Jednocześnie zmniejszona masa mięśniowa ogranicza zdolność organizmu do efektywnego metabolizowania tłuszczów, co pogłębia zaburzenia lipidowe i przyspiesza rozwój miażdżycy.
🔹 Zaburzenia poznawcze: Utrata masy mięśniowej ogranicza produkcję korzystnych miokin, które chronią mózg przed stanem zapalnym i wspierają funkcje poznawcze. Równocześnie nagromadzenie tłuszczu trzewnego zwiększa stan zapalny i stres oksydacyjny, prowadząc do uszkodzenia komórek nerwowych. W efekcie dochodzi do zaburzenia komunikacji neuronalnej oraz zwiększenia ryzyka chorób neurodegeneracyjnych, takich jak demencja.
🔹 Zwiększona śmiertelność ogólna: Otyłość sarkopeniczna istotnie podnosi ryzyko przedwczesnej śmierci, ponieważ połączenie nadmiaru tkanki tłuszczowej i utraty mięśni prowadzi do licznych powikłań zdrowotnych. Przewlekły stan zapalny spowodowany trzewną tkanką tłuszczową oraz postępujący zanik mięśni przyczyniają się do rozwoju chorób sercowo-naczyniowych, cukrzycy typu 2 i zaburzeń metabolicznych, które znacznie zwiększają śmiertelność.
Zapobieganie i leczenie otyłości sarkopenicznej
Otyłość sarkopeniczna to złożona choroba, jednak istnieje kilka skutecznych strategii jej zapobiegania i leczenia, które mogą ograniczyć jej negatywny wpływ na zdrowie.
🔹 Ograniczenie kalorii przy zwiększonym spożyciu białka: Chociaż redukcja masy ciała może poprawić stan zdrowia, należy unikać nadmiernie restrykcyjnych diet. Zaleca się umiarkowane ograniczenie kaloryczne w połączeniu ze spożyciem wysokiej jakości białka (w ilości 1,2 g/kg masy ciała na dobę), co wspomaga budowę masy mięśniowej i zapobiega niedoborom. Taki zbilansowany model żywienia pozwala kontrolować masę ciała, jednocześnie poprawiając ogólny stan zdrowia.
🔹 Zwiększenie aktywności fizycznej: Zarówno ćwiczenia aerobowe, jak i oporowe odgrywają kluczową rolę w walce z otyłością sarkopeniczną. Trening aerobowy poprawia zdrowie układu sercowo-naczyniowego, zmniejsza insulinooporność i wspiera funkcję mięśni. Trening siłowy (oporowy) pomaga zwiększyć masę mięśniową, poprawić siłę i redukować tkankę tłuszczową. Połączenie tych form aktywności pozwala na poprawę składu ciała, zmniejszenie ryzyka powikłań oraz zachowanie sprawności fizycznej.
🔹 Regularne badania i monitorowanie zdrowia: Systematyczna kontrola stanu zdrowia jest kluczowa dla oceny postępów, analizy masy mięśniowej i poziomu tkanki tłuszczowej oraz wczesnego wykrywania zagrożeń zdrowotnych. Zaawansowane technologie, takie jak InBody wykorzystujące bioimpedancję elektryczną (BIA), umożliwiają precyzyjny pomiar:
✔️ masy mięśniowej
✔️ procentowej zawartości tkanki tłuszczowej
✔️ tłuszczu trzewnego
Dzięki temu można dokładnie monitorować przebieg leczenia, wprowadzać odpowiednie zmiany w planie terapeutycznym i skutecznie zapobiegać dalszym powikłaniom związanym z otyłością sarkopeniczną.
Jak diagnozować ryzyko otyłości sarkopenicznej za pomocą InBody?
Monitorowanie masy mięśniowej i rozmieszczenia tkanki tłuszczowej jest kluczowe dla wczesnego wykrycia i leczenia otyłości sarkopenicznej. Analizator składu ciała InBody oraz narzędzia takie jak dynamometr ręczny InGrip dostarczają precyzyjnych wskaźników, umożliwiających kompleksową ocenę tego schorzenia.
🔹 Kluczowe parametry oceny przy użyciu InBody:
✔️ Masa mięśni szkieletowych (SMM) – pozwala ocenić ryzyko sarkopenii
✔️ Procentowa zawartość tkanki tłuszczowej (PBF) – pozwala określić stopień otyłości
✔️ Tłuszcz trzewny (VFA) – identyfikuje ryzyko powikłań metabolicznych
✔️ Kąt fazowy (PA, Phase Agle) – wskaźnik zdrowia komórkowego i funkcji mięśni
✔️ Beztłuszczowa masa ciała (FFM) – ocenia ogólną kondycję organizmu
🔹 Ocena siły mięśniowej za pomocą dynamometru InGrip:
✅ Pomiar siły uścisku dłoni (Hand Grip Strength, HGS) – kluczowy wskaźnik w diagnostyce sarkopenii i ogólnej siły mięśniowej
Dzięki połączeniu analizatora InBody i dynamometru InGrip, możliwe jest szybkie i dokładne określenie ryzyka otyłości sarkopenicznej oraz dostosowanie strategii leczenia, co pomaga w poprawie zdrowia i jakości życia pacjentów.
Kluczowe parametry analizy składu ciała w diagnostyce otyłości sarkopenicznej
🔹 Analiza mięśniowo-tłuszczowa (Muscle-Fat Analysis): Ocena rozmieszczenia mięśni i tkanki tłuszczowej w organizmie umożliwia określenie równowagi między masą beztłuszczową a tłuszczową. Zwiększona ilość tkanki tłuszczowej przy jednoczesnym spadku masy mięśniowej jest kluczowym wskaźnikiem otyłości sarkopenicznej. Regularne monitorowanie tej analizy pozwala śledzić postęp gromadzenia tłuszczu oraz degradacji mięśni, które przyczyniają się do rozwoju choroby.
🔹 Procentowa zawartość tkanki tłuszczowej (PBF – Percent Body Fat): Wskaźnik ten określa, jaką część organizmu zajmuje tkanka tłuszczowa. Podwyższony poziom tkanki tłuszczowej w połączeniu z obniżoną masą mięśniową jest kluczowym wyznacznikiem otyłości sarkopenicznej.
🔹 Tłuszcz trzewny (VFA – Visceral Fat Area): VFA określa ilość tłuszczu zgromadzonego wokół narządów wewnętrznych. Nadmierna ilość tłuszczu trzewnego nasilająca stan zapalny i insulinooporność jest kluczowym czynnikiem pogarszającym stan zdrowia. Dzięki analizie VFA w InBody, możliwe jest porównanie wyników do norm populacyjnych, co pozwala na lepszą interpretację w odniesieniu do wieku.
🔹 Indeks masy mięśni szkieletowych (SMI – Skeletal Muscle Mass Index): SMI ocenia ilość mięśni szkieletowych w odniesieniu do wzrostu, co pozwala na standaryzowaną ocenę ryzyka sarkopenii. Porównanie masy mięśniowej do wartości oczekiwanych dla danego wzrostu pomaga wykryć wczesne oznaki utraty mięśni. Niski poziom SMI wskazuje na zwiększone ryzyko sarkopenii i wymaga dalszej diagnostyki oraz interwencji.
🔹 Siła uścisku dłoni (HGS – Handgrip Strength): Pomiar HGS przy użyciu dynamometru ręcznego InGrip jest prostym, ale skutecznym testem oceniającym ogólną siłę mięśni. Niższa siła uścisku wiąże się z ograniczoną sprawnością fizyczną oraz zwiększonym ryzykiem sarkopenii.
Podsumowanie
Otyłość sarkopeniczna jest stale narastającym problemem zdrowotnym, dotykającym osób w każdym wieku. Zrozumienie jej patogenezy oraz konsekwencji klinicznych jest kluczowe dla opracowania skutecznych strategii profilaktycznych i terapeutycznych. Sama redukcja masy ciała nie jest wystarczającym rozwiązaniem – konieczne jest kompleksowe podejście, obejmujące trening siłowy, odpowiednią podaż białka, regularne monitorowanie stanu zdrowia, indywidualne doradztwo dietetyczne. Podejmując działania prewencyjne i lecznicze, można przerwać błędne koło utraty mięśni i akumulacji tłuszczu, wspierając zdrowe starzenie się i poprawę jakości życia.
Na podstawie tekstu: https://inbodyasia.com/blog/understanding-sarcopenic-obesity-pathogenesis-consequences-and-preventative-strategies-with-bia/
https://www.frontiersin.org/journals/endocrinology/articles/10.3389/fendo.2023.1185221/full
