Nadwaga i otyłość, stają się epidemią dzisiejszych czasów. Powstają wciąż nowe i jeszcze bardziej przerażające raporty dotyczące występowania nadmiernej masy ciała u pacjentów oraz szeregu zaburzeń metabolicznych im towarzyszących.
Wskaźnik masy ciała BMI
(Body Mass Index)
Jest parametrem wykorzystywanym w celu określenia masy ciała pacjenta w odniesieniu do jego wzrostu podniesionego do kwadratu. Klasyfikuje ją jako prawidłową gdy wartość jest w granicach 18,5-24,9 kg/m2, nadwagę gdy wartość wynosi 25-29,9 kg/m2, otyłość I stopnia 30-34,9 kg/m2, otyłość II stopnia 35-39,9 kg/m2, oraz otyłość olbrzymią BMI>40 kg/m2. Wiele badań naukowych oraz doświadczeń własnych klinicystów na całym świecie, podważa skuteczność wskaźnika BMI jako parametru określającego skład ciała pacjenta. Istnieje wiele przypadków w których wykorzystanie tego parametru wydaje się wątpliwe. Głównie obserwuje się to u sportowców oraz osób z umięśnioną sylwetką, gdyż w tej grupie, masa mięśni szkieletowych występująca w przewadze w stosunku do tkanki tłuszczowej, powoduje sztuczne „zawyżenie” wartości wskaźnika BMI. Bardzo często więc osoba o prawidłowej budowie i składzie ciała, według BMI jest otyła!
Oprócz wskaźnika BMI istnieją też inne wskaźniki mające na celu określenie rozmieszczenia tkanki tłuszczowej w organizmie bądź określenia składu ciała.
Wskaźnik talia- biodro WHR
(Waist to hip ratio)
Do takich wskaźników zaliczyć można WHR- Waist to hip ratio- potocznie nazywany wskaźnikiem talia-biodro. Do określenia wskaźnika WHR nie potrzebny jest wiek czy płeć jednak musimy wykonać pomiar obwodu talii oraz bioder u naszego pacjenta. Wykorzystuje się do tego centymetr układając go w okolicy pępka lub jak twierdzą inni autorzy badań w połowie wysokości między dolną krawędzią łuku żebrowego i górnym grzbietem kości biodrowej. Biodra zaś określamy jako obwód w najszerszym miejscu pośladków pacjenta. Po podzieleniu tych dwóch wartości otrzymujemy wynik. O otyłości brzusznej powiemy gdy wynik będzie wyższy lub równy 1 dla mężczyzn oraz 0,85 dla kobiet. W sytuacji odwrotnej tzn. wskaźnik WHR poniżej 1 u mężczyzn oraz 0,85 u kobiet stwierdza się otyłość udowo-pośladkową. Doskonale wiemy, że otyłość brzuszna i nadmierna kumulacja tkanki tłuszczowej w obrębie tułowia stanowi niezwykle istotny wskaźnik ryzyka chorób metabolicznych oraz sercowo-naczyniowych. Wielu klinicystów wykorzystuje wskaźnik WHR jednak nie jest to metoda pozbawiona błędów. Głównie zaznacza się błędy pomiarowe- nie stosowanie się do prawidłowego miejsca w celu zebrania pomiaru, zbyt mocno lub za lekko trzymany centymetr, oraz przy dużej nadwadze lub otyłości problem z określeniem dokładnie miejsca pomiarowego przez wiele fałd skórnych.
Wskaźnik talia-wzrost WHtR
(Waist to Height Ratio)
Badacze zaczęli więc poszukiwać innego parametru, dokładniejszego niż WHR i stworzyli wskaźnik WHtR- Waist to Height Ratio– czyli wskaźnik talia-wzrost. Parametr ten miał być połączeniem WHR oraz BMI. Wykorzystywany w nim stosunek obwodu talii do wzrostu ma określić stan odżywienia pacjenta. Dla kobiet wartość parametru <35 wskazuje na niedożywienie, 35-42 niedowagę, 46-49- prawidłową masę ciała, 49-54 nadwagę, >58 otyłość. U mężczyzn zaś analogicznie: <35 niedożywienie, 35-43 niedowaga, 46-53 prawidłowa masa ciała, 53-58 nadwaga, i >63 otyłość. Ponownie autorzy badań mówią o błędzie pomiarowym spowodowanym nieprawidłowym określeniem obwodu talii oraz zawyżaniem/ zaniżaniem wzrostu przez pacjenta przez co zwraca się uwagę aby za każdym razem osoba badająca wykonywała pomiary osobiście.
RFM
(Relative fat mass)
W związku z błędami w interpretacji i niedoskonałością wskaźników omówionych powyżej, zaczęto się zastanawiać, czy istnieje alternatywa, która w szybki sposób powie o składzie ciała pacjenta. Nowe badania z przełomu ostatnich lat 2018/2019, sugerują wprowadzenie nowego wskaźnika o nazwie RFM z angielskiego Relative fat mass do codziennej praktyki klinicznej. Chcąc obliczyć wskaźnik RFM należy wykorzystać wzór ogólny lub z podziałem na płeć.
Wzór ogólny to: 64- (20 x (wysokość ciała/obwód pasa)) + (12 x płeć) gdzie 1- płeć żeńska zaś 0 to płeć męska.
Istnieją również dwa dodatkowe wzory według podziału na płeć. Dla kobiet zastosowanie ma:
RFM= 76 – (20 x (wysokość ciała/obwód pasa)), zaś dla mężczyzn:
RFM= 64 – (20 x (wysokość ciała/obwód pasa)).
Uwaga: obwód pasa oraz wysokość ciała należy podać w metrach!
Wyniki analizuje się jako procent. Przykład: przyjmijmy, że chcemy obliczyć wskaźnik RFM dla kobiety o wzroście 160 cm i obwodzie pasa 88 cm. Po podstawieniu do wzoru tych wartości wynik równania daje nam liczbę 40. Przyjmujemy więc, że kobieta ta jest otyła, gdyż wartość przekracza normę. Wynik nieprawidłowy i występowanie otyłości przyjmuje się dla kobiet gdy jest on wyższy niż >35% oraz >25% dla mężczyzn.
Analiza składu ciała BIA
(Bioelectrical impedance analysis)
Jak widać istnieje wiele parametrów, wskaźników, które mogą być wykorzystywane w codziennej pracy dietetyków, lekarzy bądź innych specjalistów z zakresu zdrowego stylu życia. Wszystkie te parametry jednak odnosi się do badań takich jak analiza składu ciała z wykorzystaniem metody bioimpedancji elektrycznej lub badania DEXA. Tego typu analizy są nam w stanie odpowiedzieć na pytanie jaki procent zawartości tkanki tłuszczowej u danego pacjenta występuje oraz wskazać inne, ważne parametry warunkujące skład ciała.
Zwolennicy wzorów matematycznych, popierają ich wykorzystanie argumentując to prostotą badania, brakiem konieczności zakupu specjalistycznego sprzętu. Jednak pojawiają się również wady takie jak niska dokładność w porównania do badań oceniających skład ciała pacjentów, błąd pomiarowy gdy nie są zachowane prawidłowe warunki pomiaru wysokości ciała czy też obwodów talii i bioder, lub są wykorzystywane różne taśmy miernicze.
Wykorzystanie więc wskaźnika RFM daje duże nadzieje w zastąpieniu nim wskaźnika BMI. Pamiętajmy jednak, że zawartość tkanki tłuszczowej to tylko jeden z parametrów opisujących skład ciała! Istnieje szereg ważnych parametrów na które warto zwrócić uwagę oceniając go u naszych pacjentów. Podstawowymi parametrami do oceny zdrowia są masa mięśni szkieletowych, całkowita zawartość wody oraz jej podział na wodę wewnątrz oraz zewnątrzkomórkową, czy też masa komórkowa lub kąt fazowy! Jeśli chodzi o czas badania- znów, analizatory składu ciała InBody, wykorzystujące nie tylko wieloczęstotliwość prądu, ale również możliwość jednoczesnego przepływu prądu przez organizm na wszystkich dostępnych częstotliwościach. Powoduje to wykonanie dokładnego i powtarzalnego pomiaru w mniej niż minutę! Czasem jest to czas dużo krótszy niż poprawne i dokładne wykonanie pomiarów obwodu talii oraz bioder u pacjentów. Mówiąc o dokładności- im więcej częstotliwości prądu na których pracuje analizator składu ciała tym dokładniejszy wynik. Medyczne analizatory składu ciała InBody są w stanie przedstawić obwód ramienia oraz obliczyć parametry jakimi są BMI oraz WHR w czasie badania. Nie ma więc konieczności wykonywania obliczeń oddzielnie. Zwłaszcza jest to pomocne gdy chcemy się skupić na osobie która przychodzi do nas do gabinetu a nie na obliczeniach!
Podsumowując, kładąc na szale wagi wskaźniki matematyczne wyliczające wskaźnik BMI, WHR, WHtR czy nowy RFM, oraz analizę składu ciała z wykorzystaniem analizatorów firmy InBody- nie zdziwi nikogo fakt, że dokładność pomiaru przechyli się na stronę analizatorów.
***
Autor – mgr Joanna Smarkusz -Zarzecka – specjalista naukowo-badawczy InBody, doktorantka na Uniwersytecie Medycznym w Białymstoku, członkini Polskiego Stowarzyszenia Dietetyków. Zajmuje się wspomaganiem dietetycznym w sporcie.
Jesteś trenerem personalnym lub planujesz nim zostać?
Polecamy Poradnik dla trenera personalnego!
