Zespół policystycznych jajników (PCOS) jest bardzo częstym zaburzeniem, które występuje wśród kobiet w różnym wieku. Niestety, coraz częściej jest on diagnozowany wśród młodych kobiet i szacuje się, że może dotyczyć nawet 30% z nich. Czym jest zatem zespół policystycznych jajników, jak rozpoznać u siebie pierwsze objawy tej choroby oraz czym charakteryzuje się codzienna dieta w przypadku ustalenia tejże przypadłości?

Czym jest zespół policystycznych jajników?

Zespół policystycznych jajników (PCOS – Polycystic Ovary Syndrome) jest chorobą występującą pod wieloma nazwami. Spotkać można się z określeniem “zespół wielotorbielowatych jajników” czy też “czynnościowy androgenizm jajnikowy”. PCOS jest uznawany za jedne z najczęściej występujących obecnie schorzeń endokrynologicznym, z którym borykają się kobiety w wieku od 25 do około 45 lat. Zaburzenia te dotykają zatem nawet do 15% kobiet w wieku reprodukcyjnym!

Historia zespołu policystycznych jajników sięga wieku XX, a dokładnie roku 1935, kiedy to został on po raz pierwszy rozpoznany przez Irvinga F. Steina, Sr. i Michael L. Leventhala, amerykańskich lekarzy. Jednakże pierwszych publikacji oraz wzmianek opisujących objawy tego zaburzenia doszukiwać można się już wieku XVIII.

Na czym polega zespół policystycznych jajników?

Jak sama nazwa wskazuje, zespół policystycznych jajników związany jest właśnie z tymi dwoma niewielkimi i parzystymi narządami, które położone są przy bocznych ścianach miednicy, po obu stronach macicy. Jajniki pomimo małych rozmiarów i wagi odgrywają kluczową rolę w funkcjonowaniu kobiecego organizmu. Są one bowiem odpowiedzialne za tworzenie komórek jajowych oraz produkcję hormonów płciowych.

Na czym zatem polega PCOS? W cyklu miesiączkowym, co około 28 dni w jajniku dojrzewa wiele pęcherzyków, jednakże spośród nich, po upływie tego czasu zostaje wybrany tylko jeden (pęcherzyk Graafa, pęcherzyk dominujący), a pozostałe znikają. Gdy pęcherzyk ten w pełni dojrzeje pęka i wtedy też następuje uwolnienie komórki jajowej, która w efekcie trafia do jajowodu. Tak prezentuje się przebieg cyklu u kobiet, u których nie zdiagnozowano zespołu policystycznych jajników.

W przypadku występowania zespołu policystycznych jajników nie powstaje pęcherzyk dominujący, co sprawia, że z nagromadzonych pęcherzyków żaden nie przedostaje się do jajowodu. Pęcherzyki gromadzą się natomiast w jajniku i tworzą małe cysty. Powoduje to produkcję zbyt dużej ilości męskich hormonów płciowych (androgeny), co jednocześnie hamuje produkcję hormonów żeńskich (estrogeny).

Czym charakteryzują się jajniki policystyczne? Są one przede wszystkim dużych rozmiarów (ok 10 ml objętości lub więcej) oraz tworzą  skupiska co najmniej 12 takich pęcherzyków, natomiast klasyczny zespół policystycznych jajników to od 25 do 30 pęcherzyków w każdym z jajników! Pęcherzyki w jajniku układają się także w kształt sznura lub wężyka.

Przyczyny i objawy zespołu policystycznych jajników

Nie można wyróżnić jednej konkretnej przyczyny powodującej PCOS i nie do końca wiadome jest także, skąd bierze się te zaburzenie. Uważa się, że powiązana z zespołem policystycznych jajników jest między innymi insulinooporność. Co więcej, wskazuje się także na zależności genetyczne, albowiem częstsze występowanie tego schorzenia można zaobserwować wśród bliskich krewnych kobiet z zespołem policystycznych jajników. Powstawaniu PCOS może sprzyjać także nadwaga oraz zaburzenia hormonalne, którym jednak przypisuje się mniejszą rolę.

Jakie objawy towarzyszą zespołowi policystycznych jajników? 

Wśród objawów pozwalających zdiagnozować tę chorobę należy w szczególności wyróżnić:

• U większości kobiet chorujących na PCOS występują nieregularne miesiączki bądź ich całkowity brak.
• Otyłość dotycząca zwłaszcza dolnej części tułowia i  brzucha, jak i znaczne tendencje do tycia.
• Bardzo często zespół policystycznych jajników wiąże się z problemami z zajściem w ciąże oraz niepłodnością, jednakże nie dotyczy to wbrew wielu doniesieniom każdego przypadku.
• Nadmierne owłosienie w ciemnym kolorze.
• Objawem jest także łojotok skórny, trądzik czy przetłuszczająca się skóra.
• Rogowacenie ciemne, czyli ciemne plamki na skórze.
• Łysienie androgeniczne typowe dla mężczyzn.

Znaczenie jedzenia oraz dieta dla osób chorych na zespół policystycznych jajników. Co jeść, a czego unikać?

W leczeniu zespołu policystycznych jajników kluczową rolę odgrywa aktywność fizyczna oraz dieta, która ma za zadanie poprawę naszej gospodarki insulinowej oraz węglanowej, a także przywrócenie regularnych miesiączek. Zaobserwowano bowiem, że kobiety, które zmniejszą swoją masę ciała (dotyczy to tych kobiet, które już w trakcie rozpoznania miały nadwagę), zwiększają jednocześnie swoje szanse na zajście w ciążę oraz poprawę regulacji cykli miesiączkowych, czyli jednych z objawów PCOS.

Oto kilka podstawowych zasad dotyczących diety przy zespole policystycznych jajników

• Należy pamiętać, aby każdy przypadek diagnozować w sposób indywidualny, w oparciu o przyczynę. Dieta odgrywa ogromne znaczenie u kobiet cierpiących na insulinooporność oraz mających nadwagę w okolicach brzucha. Dlatego też u jednych wymagane są całkowite zmiany jadłospisu, natomiast u innych kobiet wystarczą jedynie drobne modyfikacje.
• Dieta powinna opierać się przede wszystkim na produktach mało przetworzonych, urozmaiconych oraz bogatych w różne składniki odżywcze.
• Zalecane jest spożywanie produktów oraz posiłków o niskim indeksie glikemicznym (obniżają one poziom cukru we krwi, a co się z tym wiąże- wyrzut insuliny), dużej ilości błonnika oraz kwasów omega-3.
• Ograniczone powinno być natomiast przyjmowanie węglowodanów, a także kwasów tłuszczowych nasyconych, zwłaszcza tych pochodzenia zwierzęcego.
• Warto spożywać posiłki o regularnych porach, w ilości od 3 do 5 na dzień.

Jak już zostało wspominane, nie ma jednej sztywnej diety PCOS. Każdy z nas inaczej reaguje na określone produkty, dlatego też to, że produkt X pomógł jednej kobiecie, nie może stanowić ogólnego wyznacznika. Niektóre z kobiet chorych na PCOS zachwalają diety wegańskie lub paleo, a jeszcze inne czują się wspaniale po eliminacji samego nabiału. Dieta powinna być przede wszystkim zbilansowana oraz bezpieczna dla naszego zdrowia. Często niestety jest ona dobierana na zasadzie metody prób i błędów, ponieważ każdy ludzki organizm inaczej przyswaja i radzi sobie z określonymi produktami.

Mimo braku ścisłych ram oraz narzuconych jadłospisów,  można wyróżnić produkty zdecydowanie zalecane i odradzane przy zaburzeniach hormonalnych, jakim jest zespół policystycznych jajników.

W diecie PCOS warto sięgać po: 

• owoce (mając insulinooporność najlepiej wybierać maliny, truskawki, jeżyny czy borówki, ponieważ mają one małą ilość cukru) oraz warzywa. Powinny one stanowić podstawę diety PCOS. Warzywa są źródłem cennych dla zdrowia związków oraz witamin, przeciwutleniaczy, a także dostarczają błonnika oraz działają przeciwzapalnie.
• ryby morskie, które pomagają uregulować gospodarkę hormonalną,
• zboża, jednakże pozbawione glutenu czyli komosa ryżową, gryka czy ryż,
• orzechy, migdały oraz nasiona lnu lub nasiona chia,
• zdrowe tłuszcze roślinne, takie jak awokado, oliwa z oliwek,
• pieczywo na zakwasie,
• mleko roślinne- migdałowe, owsiane, ryżowe bez zawartości cukru oraz chemicznych ulepszaczy,
• mięso,
• kakao,
• herbaty ziołowe oraz miętę.

Ponadto, w codziennej diecie warto sięgać również po witaminy oraz minerały cenne dla naszego zdrowia. Większość powinna być oczywiście dostarczana wraz z pożywieniem, jednakże nie zawsze jest to możliwe. Dotyczy to między innymi witaminy D3, której niedobory ujawniają się  w okresie jesienno-zimowym. Co więcej, musimy pamiętać, że utrata wagi jest możliwa tylko przy ujemnym bilansie kalorycznym. Jeśli zatem chcemy pozbyć się nadprogramowego tłuszczu i przywrócić swoją gospodarkę hormonalną na właściwe tory, niezbędne jest spożywanie nieco mniejszej, niż nasze dzienne zapotrzebowanie ilości kalorii.

W diecie PCOS odradzane jest spożywanie: 

• wysoko przetworzonych węglowodanów ( ilość węglowodanów powinna być uzależniona od występowania insulinooporności; przeciętna zalecana ilość to od 100 do 120 g, nie są natomiast zalecane diety bardzo nisko węglowodanowe, czyli takie poniżej 50 g na dzień),
• cukrów i wyrobów cukierniczych,
• produktów przetworzonych typu fast food lub jedzenie w proszku (zupki, gotowe dania),
• glutenu, a w szczególności żyta, jęczmieniu czy owsa,
• nabiału, w tym mleka, twarogów, serów, kefirów, ponieważ wpływają one znacząco na poziom glukozy we krwi,
• słodyczy,
• kwasów omega-6, które działają prozapalnie. Zaliczyć do nich można olej sojowy, olej słonecznikowy, olej sezamowy, olej z pestek dyni,
• chemicznych dodatków do żywności,
• posiłków o wysokim indeksie glikemicznym,
• roślin strączkowych, takich jak soja

Diagnoza oraz leczenie zespołu policystycznych jajników

Zespół policystycznych jajników zdiagnozować można objawowo. Jeśli zatem zauważymy u siebie jeden lub kilka z możliwych objawów, należy niezwłocznie udać się do lekarza- ginekologa w celu wykonania badania USG dróg rodnych oraz badania krwi. 

Leczenie jest uzależnione natomiast od tego, jaki efekt chcemy otrzymać. Konieczne jest zatem ustalenie przyczyny. W leczeniu zespołu policystycznych jajników u kobiety, u których występuje nadmierne owłosienie stosuje się przede wszystkim tabletki mające na celu zmniejszenie produkcji męskich hormonów (cyproteron), czyli androgenów oraz antykoncepcję hormonalną. U kobiet, których PCOS wynika z otyłości lub nadwagi, jak zostało już wspomniane, wprowadza się odpowiednią dietę oraz aktywność fizyczną. W leczeniu niepłodności stosuje się leki pobudzające owulację (m.in clomifen) i stymulujące jajeczkowanie. Przy takim sposobie leczenia lekarz podaje specjalny preparat pomiędzy piątym a dziewiątym dniem cyklu. Osoby borykające się z insulinoopornością w leczeniu PCOS stosują natomiast leki hipoglikemizujące, takie jak metformina czy rosiglitazon.

Leczeniu zespołu policystycznych jajników warto poddać się w każdej z powyższych sytuacji, ponieważ nieleczenie tego zaburzenia może powodować negatywne dla zdrowia skutki, takie jak rozwój cukrzycy typu II, nadciśnienie czy miażdżycę.